11. SINIF ROMAN ÜNİTESİ DERS NOTLARI

1923-1950 CUMHURİYET DÖNEMİ ROMAN ÖZELLİKLERİ

• Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte romancılığımız teknik açıdan gelişmiş, yeni içeriklerle geniş bir okur kitlesine ulaşmıştır.
• 1923-1950 arası dönemde kimi sanatçılar toplumcu-gerçekçi yönelimle eser verirken kimi sanatçılar da bireyin iç dünyasını yansıtan eserler yazmıştır.

• Cumhuriyet’in ilk on yılında yazarlar genellikle toplumsal sorunlara yönelmişlerdir.
• 1940’lardan itibaren II. Dünya Savaşı’nın yıkımları, iki kutuplu bir dünyada kendine yer açma çabaları, sanayileşmenin getirdiği problemler, iç ve dış göç olguları romanlarda işlenmiştir.
• Bu dönemin romancılığında görülen en önemli yönelimlerden biri de köy romancılığıdır. Köy gerçeği romanlarda etkili biçimde ele alınmıştır.
• Anadolu’ya ve köye yönelme bilinçli olarak geliştirilmiştir.
• Bu yılların romanlarında olayların geçtiği mekânlar, çevre genişletilmiştir.
• Konu ve üslup açısından yeni boyutlar kazanılmış, toplumun her kesiminden yazar yetişmiştir.
• Bu Dönemde İşlenen Başlıca Konular
• Anadolu ve Anadolu halkı,
• Cumhuriyet’in getirdikleri ve Atatürk devrimleri,
• Geçmişle hesaplaşma, geçmişin değerlendirilmesi,
• Sıran insanların hikâyeleri,
• Milli Mücadele ve devrimlerin halka anlatılıp benimsetilmeye çalışılması,
• Savaş sonrasının getirdiği ahlak çöküntüleri,
• Aşk hikâyeleri,
• Doğu-Batı çatışması, yanlış Batılılaşmanın yansımaları
• Patron-işçi ilişkisi

Bu dönemin üç önemli romancısı:

• Halide Edip Adıvar: Halide Edip, Vurun Kahpeye ve Ateşten Gömlek adlı romanlarıyla Anadolu’ya açılan eserleridir.  Zeyno’nun Oğlu adlı eseriyle Doğu Anadolu’ya kadar uzanan Halide Edip Sinekli Bakkal ve Tatarcık’la töre romanı örneklerini verir.
• Reşat Nuri Güntekin: Reşat Nuri, Anadolu’nun bilinmezlik içinde oluşundan etkilenerek Çalıkuşu, Yeşil Gece, Kan Davası, Kavak Yelleri, Acımak gibi Anadolu temalı eserlerini vermiştir.
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Yakup Kadri, Anadolu’ya Yaban adlı eseriyle açılır. Millî Mücadele yıllarında köyün ve köylünün durumu bu eserde anlatılır.

1923-1950 DÖNEMİ DİĞER ÖNEMLİ YAZARLAR

• Refik Halit Karay
• Ahmet Hamdi Tanpınar
• Memduh Şevket Esendal
• Sabahattin Ali
• Mithat Cemal Kuntay
• Aka Gündüz
• Peyami Safa
• Şükûfe Nihal
• Mahmut Yesari
• Esat Mahmut Karakurt
• Ercüment Ekrem Talu
• Halide Nusret Zorlutuna
• Kerime Nadir
• Mükerrem Nadir Su
• Bu dönem romanında hem toplumsal konular hem de bireysel konular işlenir. 
• Ahmet Hamdi Tanpınar, Abdülhak Şinasi Hisar ve Peyami Safa bu dönemde bireyin iç dünyasını ele alan eserler yazmışlardır.
• Sadri Ertem ve Sabahattin Ali toplumcu gerçekçiliğin bilinçli savunucuları olurlar. Bu özellikleri ile 1950’den sonra yetişen yazarlara öncülük etmişlerdir.

1923-1950 ARASI ÖNEMLİ ROMANLAR

• Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Yaban
• Reşat Nuri Güntekin, Yaprak Dökümü
• Abdülhak Şinasi Hisar, Fahim Bey ve Biz
• Peyami Safa,  Dokuzuncu Hariciye Koğuşu
• Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf
• Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur
• Memduh Şevket Esendal, Ayaşlı ile Kiracıları
• Mithat Cemal Kuntay, Üç İstanbul

1950-1980 CUMHURİYET DÖNEMİ ROMANI

1950-1980 arasında roman türü farklı eğilim/anlayışlarla gelişimini sürdürmüştür.

1. TOPLUMCU-GERÇEKÇİ ROMANLAR

• Toplumcu-gerçekçi yazarlar, toplumsal sorunlar ve çatışmalar ile köy gibi küçük yerleşim yerlerinin sorunları üzerinde yoğunlaşmışlar; eserlerini ağa- köylü, öğretmen-imam, halk-yönetici, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, aydın-cahil çatışması üzerine kurmuşlardır.
• Toplumcu gerçekçilerin eserlerinde üzerinde durdukları bir başka konu da büyük şehirlere göçün ortaya çıkardığı problemler ve şehrin kenar mahallerindeki hayat olmuştur.
• "Sanat toplum içindir." anlayışıyla eser verilmiştir.
• Bu anlayışla yazılan romanların birçoğu belirli görüşleri anlatmak, belirli bir siyasî anlayışı savunmak için bir araç olarak kullanılmıştır.
• Toplumcu gerçekçi yazarlar, genellikle, kendi ideolojik söylemlerini eserlerine yansıtmışlardır.
• Marksist ve sosyalist düşünceden etkilenilmiştir.
• Eserlerde, realizm ve natüralizm akımlarının etkisi görülür.
• Yapıtlar konuşma diliyle yazılmıştır, dil sadedir.
• Kahramanlar bölgesel (yöresel) ağızlara göre konuşturulmuştur.
• Güçlü tasvirler yapılmıştır.
• Anlatım tekniklerinden çok anlatılan şey (içerik)  önemli görülmüştür.
• Halk kültüründe yer alan birçok unsura yer verilmiştir

Toplumcu-Gerçekçi Yazarlar

• Kemal Tahir, Orhan Kemal, Yaşar Kemal, Aziz Nesin, Necati Cumalı, Samim Kocagöz, Kemal Bilbaşar, Mahmut Makal, Talip Apaydın, Fakir Baykurt, Faik Baysal, Dursun Akçam, Abbas Sayar, İlhan Tarus, Muzaffer İzgü, Orhan Hançerlioğlu, Rıfat Ilgaz, Attila İlhan, Tahsin Yücel …

2. MİLLÎ VE DİNÎ DUYARLILIĞI YANSITAN ROMANLAR

• Milli Edebiyat Dönemi’nde eser veren kimi önemli romancılar (Yakup Kadri, Halide Edip gibi)  Cumhuriyet Dönemi’nde de eser verir. Onları yeni yazarlar da izler.
• Bu tür romanlarda gelenekçi bir anlayışla tarihî konular, millî ve dinî değerler ön plana alınır.
• Realist bir bakış açısıyla gerçekçi gözlemler yapılmıştır.
• Eserlerde açık ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.

Temsilcileri: Hüseyin Nihal Atsız, Emine Işınsu, Münevver Ayaşlı, Sevinç Çokum, Mustafa Miyasoğlu, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Bahaeddin Özkişi, Yahya Akengin...

3. BİREYİN İÇ DÜNYASINI ELE ALAN ROMANLAR

• Bu sanatçılar, olaylardan ve insanlardan hareketle bireyin iç dünyasını yansıtmaya çalışmışlardır.
• İnsan gerçeği, toplumsal açıdan değil psikolojik açıdan ele alınır.
• Bireyin bunalım, sıkıntı, yabancılaşma ve yalnızlıklarını ele almışlardır.
• Psikoloji ve psikiyatriden faydalanmışlar; çağrışımlara açık, sanatlı bir dille ruh çözümlemelerine yer vermişlerdir.
• Eserlerde özellikle bilinç akışı, iç konuşma... gibi teknikler kullanılır.
• Peyami Safa’nın 1930 yılında yayımladığı “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” bu anlayışla yazılan ilk romandır.
• Temsilcileri: Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, Sâmiha Ayverdi, Abdülhak Şinasi Hisar, Selim İleri...

4. MODERNİZMİ ESAS ALAN ROMANLAR

MODERNİZM AKIMI

• XIX. yüzyılda Batı’da Aydınlanma Dönemi’yle gelişen, pozitivizme dayanan bilim anlayışı, insana her alanda sürekli ilerlediği ve geliştiği inancını vermiştir. Bu durum insanoğlunun hayata ilişkin iyimser bakış geliştirmesini sağlamıştır.
• Geleneksel-gerçekçi roman da bu temel üzerinde şekillenmiş, en yetkin ürünlerini XIX. yüzyılda vermiştir.
•  XX. yüzyılda ortaya çıkan kuantum fiziğinin getirdiği bulgular, Heisenberg’in Belirsizlik Kuramı ve Einstein’ın Görecelik Kuramı

 MODERNİZMİ ESAS ALAN ROMANLARIN ÖZELLİKLERİ

• Modernist roman; parçalanmış gerçeklik karşısında kuşkucu ve tedirgin olan, iç dünyasına çekilen, yabancılaşan, toplumla çatışan, karamsar, bunalımlı, zayıf bireyi konu edinmiştir.
• Gelenekseli reddeder, yeniyi oluşturma anlayışını benimserler. Bununla birlikte geleneksel olanı yeni olana uydurma eğilimi vardır.
• Yerleşik kurallara ve bayağı toplum düzenine isyan vardır.
• Yaşamın zor, anlaşılmaz ve karmaşık oluşu savunulur.
• İnsan, karmaşık bir varlık olarak sunulur.
• Modernist romanlarda neden–sonuç ilişkisi ortadan kalkmıştır. Roman, en baştan başlamak veya belirli bir biçimle bitmek zorunda değildir.
• Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanında da başı ve sonu belli olan bir olay yoktur.
• Modernist yazarlar; kahramanların anılarını ve bilgilerini, kafalarından neler geçtiğini, dillerinden dökülmeyip kalplerine gömdüklerini okuyucuya aktarabilmek için bilinç akışı, iç konuşma ve iç diyalog gibi farklı anlatım tekniklerini kullanmışlardır.
• Yazar, insan dışındaki dünyayı yalın biçimde yansıtmaktan kaçınır, geleneksel anlatımın dışına çıkar, yer yer alegorik anlatımdan yararlanır, kelimelerin çağrışım gücünden yararlanarak şiirsel bir dil kullanır.

Temsilcileri:

• Oğuz Atay, Adalet Ağaoğlu, Mehmet Eroğlu, Ferit Edgü, Yusuf Atılgan, Vüsat O. Bener,
• Füruzan, Bilge Karasu, Demir Özlü, Nezihe Meriç, Pınar Kür, Nazlı Eray…

Bilinç Akışı Tekniği

 Bilinç akışı tekniği, özellikle psikolojik eserlerde kullanılan bir teknik olup bireyin gizli yönlerini belirten etkili bir yöntemdir. Bu teknikte karakterin düşünceleri olduğu gibi ifade edilmeye çalışılır.  Yazarlar, kronolojik zamana bağlı kalmaksızın, insanın bilinçaltının derinliklerine inebilirler. Bilinç akışı tekniğinde karakterin kesik cümlelerle, bir bütünlük içermeyen, çoğu zaman mantıksal çizginin dışına taşan karmaşası dile getirilir. Kahramanın kafasından geçenler düzensiz bir şekilde, çağrışımlarla farklı yönlere gider. Burada, roman karakterinin anlattıklarının çoğunda geçmişle şimdiki zaman, gerçekler hayal, kendi iç hesaplaşmaları bir aradadır. Bu teknikte duygu ve düşüncelerdeki karmaşıklık dikkati çeker.

Tutunamayanlar romanından alınan aşağıdaki parça bilinç akışı tekniğini örneklemektedir.

“Sizlere uğramadan edemedim. Şehri çok güzel ve değişmiş buldum. Yeni taşındığınız evi bulmakta güçlük çekmedim. Oğlunuz çok büyümüş. İnşallah büyüyünce sen de Turgut amcan gibi mühendis olursun. Daha beter olsun. Nermin ne yapıyor. İyidir, selam ve sevgileri var. İnşallah bir dahaki sefere onu da getiririm. Sen derslerine çalışıyor musun bakayım? Kaşlarını çattı. Amcalar bazen kaşlarını çatar, onlara güven olmaz. Süheyla’yı hatırlayacaksınız, teyzemin gelini. Nermin’le birlikte geliniz bir dahaki sefere. Geliriz dedik ya uzatmayın. Gitmiş kadar oldum.”

1950-1980 Cumhuriyet Dönemi'ndeki Önemli Romanlar

• Kemal Tahir ➝ Devlet Ana, Yorgun Savaşçı
• Orhan Kemal ➝ Cemile, Murtaza
• Yaşar Kemal ➝ İnce Memed, Yılanı Öldürseler, Yer Demir Gök Bakır
• Fakir Baykurt ➝ Tırpan, Yılanların Öcü
•  Kemal Bilbaşar ➝ Cemo
• Peyami Safa ➝ Yalnızız
• Ahmet Hamdi Tanpınar ➝ Saatleri Ayarlama Enstitüsü
• Tarık Buğra➝ Küçük Ağa, İbişin Rüyası
• Yusuf Atılgan ➝ Aylak Adam, Anayurt Oteli
• Oğuz Atay ➝ Tutunamayanlar, Bir Bilim Adamının Romanı
• Ferit Edgü ➝ Hakkâri’de Bir Mevsim
• Adalet Ağaoğlu ➝ Fikrimin İnce Gülü, Bir Düğün Gecesi, Ölmeye Yatmak
• Hüseyin Nihal Atsız ➝ Ruh Adam
• Samiha Ayverdi ➝ İbrahim Efendi Konağı
• Mustafa Necati Sepetçioğlu ➝ Kilit, Çatı
• Bahaeddin Özkişi ➝ Sokakta, Köse Kadı

(alıntılarla zenginleştirilmiştir.)