Uygur Metinleri

Uygur Metinleri Nelerdir?

Uygur Metinleri Özellikleri

Moğolistan’da Göktürk Devleti’ni yıkarak Uygur Devleti’ni kuran Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu olarak bilinir. Göktürk Devleti’nin dil ve kültürünü devam ettirmişlerdir.Uygur Türklerinin yerleşik hayata geçmeleriyle beraber bazı sanat dallarında önemli gelişmeler olmuştur. Önemli gelişmelerin gözlendiği bu sanat dallarının başında ise edebiyat gelmektedir. O dönemde ortaya konulan “Uygur Metinleri” ve eserlerin büyük bir bölümünün ise tercümelerden oluştuğu bilinir.

Uygur Türklerinin yaşadıkları yerlerde yapılan kazılarda çok önemli belgeler ortaya çıkmıştır. Yapılan kazılarda yüz sandıktan fazla kitap bulunmuştur. Daha da önemlisi baskı için kullanılan tahtaya oyulmuş Uygur harfleri de tespit edilmiştir.

Uygur Metinlerinin Özellikleri

Uygur dönemimde metinler genellikle taş ve kağıtlara yazılmıştır.

Yeni dinleri olan Manihaizm ve Budizm konulu metinlerin bir kısmı Çince ve Moğolca dilinden tercüme edilmiştir.

Uygur metinleri Göktürk ve Uygur alfabesiyle oluşturulmuştur.

Kısa metinler olarak oluşturulmuştur. Bu metinlerin genellikle 5-10 arası satırdan oluştuğu görülmektedir.

Her edebi metin gibi Uygur metinlerinin de döneminin zihniyetini yansıttığını söyleyebiliriz.

Uygur Metinleri şu eserlerden oluşmaktadır:

Altun Yaruk (Altın Işık): Bir Uygur yazar tarafından Çinceden Türkçeye çevrilmiş olan Altun Yaruk Budizm dinini anlatan kutsal bir kitaptır. Budizm’in inanç felsefesinden ve kurallarından bahseder. 10. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir. Eser içerisinde birçok hikâye yer almaktadır.

Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): Yine Çinceden Türkçeye çevrilmiş olan eser, Budizm felsefesini içeren kutsal bir kitaptır. Zengin ve içten bir söz varlığıyla o dönemde de dikkat çeken bir eser olmuştur.

Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi: Budizm dinini esas alan bir hikaye kitabıdır. İki kardeş arasında yaşananlar Budizm dininin felsefesine göre anlatılır. Aslında Sanskritçe yazılan bu kitap 10. yüzyılda Uygurcaya tercüme edilmiştir.

Irk Bitig (Fal Kitabı): 104 sayfa olan bu fal kitabı Manihaizm dinini anlatır. Irk Bitig’in 930 yılında yazıldığı tahmin edilmektedir. Eser toplamda 65 paragraftan oluşmaktadır.

Bu eserlerin dışında bilinen ilk Türk şairi olarak kabul edilen Aprınçur Tigin’in aşk ve din temalı şiirleri de bulunmaktadır. Bunların içinde Mani dini için yazılmış ilahiye benzer şiirler önemli yer tutmaktadır. Aprınçur Tigin bu şiirlerini hece ölçüsüyle dörtlükler halinde yazmıştır.