TANZİMAT EDEBİYATINDA ÖĞRETİCİ METİNLER

Bu metinlerde söz hüneri gösterme amacından vazgeçilmiş, düşünceleri yayma amacı güdülmüştür. Bu amaçla seciler bırakılmış, gereksiz sözlerden arındırılmış; uzun, birleşik, karmaşık cümleler yerine kısa cümleler kullanılmıştır. Sanatçılar halk için yazmaya, halkı bilinçlendirmeye çalışmışlardır. İnsan sorunlarını ve toplumsal sorunları işlemişlerdir.

Makale: Edebiyatımıza bu dönemde girmiş bir türdür. Gazeteyle birlikte ortaya çıkmıştır. Sanatçılar makalelerini edebiyat, şiir, sanat konuları üzerine temellendirmiştir. İlk makale örneği Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımladığı “Mukaddime” başlıklı yazısıdır.

Namık Kemal, 1876’da Tasvir-i Efkâr’da “Lisan-ı Osmani’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir” adlı makalesinde edebiyatla ilgili konulara değinir. Edebiyatın düşünceleri genişlettiğinden, toplumu eğittiğinden, milletlerin yaşamlarını sürdürmeye katkı sağladığından söz eder. Divan edebiyatının gerçekçi olmadığını vurgular. Yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması gerektiğini savunur.

Ziya Paşa, 1868’de Hürriyet gazetesinde yayımladığı “Şiir ve İnşa” makalesinde Türk edebiyatının halk edebiyatına bağlanmasıyla ortaya çıkacağını belirtir. Divan edebiyatının milli bir edebiyat olmadığını iddia eder.

Eleştiri: Divan edebiyatında “tenkit” adıyla yer almıştır. Batılı anlamda eleştiri Tanzimat edebiyatıyla gelişir. Gerçek anlamda eleştiri örneklerini Namık Kemal ve Ziya Paşa, divan edebiyatını eleştirerek verir. Namık Kemal Bahar-ı Daniş ve Mukaddime-i Celal’de, Ziya Paşa da Şiir ve İnşa’da divan edebiyatını eleştirir ancak Ziya Paşa, daha sonra “Harabat” adlı eserinin ön sözünde bu görüşlerini inkâr eder. Namık Kemal de Harabat’a karşılık “Tahrib-i Harabat” ve “Takip”  eserlerinde Ziya Paşa’yı eleştirir.

Recaizade Mahmut Ekrem’in “Talim-i Edebiyat” adlı eserinin çıkışından sonra eleştiri örnekleri fazlalaşır. Talim-i Edebiyat, III.Zemzeme ve Takdir-i Elhan’da divan edebiyatını, Muallim Naci’nin yazdıklarını eleştirir. Muallim Naci de Recaizade Mahmut Ekrem’in Zemzeme’sine karşılık Demdeme’yi yazmıştır.

Gazete: Bilgiyi toplumsallaştırmak, halkın düşüncelerini yansıtmak, halka yararlı bilgiler vermek ve onları ülke sorunlarına karşı daha duyarlı kılabilmek için önemli roller üstlenmiştir.

İlk gazete II.Mahmut döneminde 1831’de çıkarılmaya başlanan, ilk resmi gazetemiz Takvim-i Vakayi’dir. 1840’ta İngiliz William Churchill tarafından “Ceride-i Havadis” yarı resmi bir gazetedir. İlk edebi ve özel gazete 1860’ta Şinasi ve Agah Efendi’nin birlikte çıkardığı “Tercüman-ı Ahval” gazetesidir.

Gazete pek çok edebi türün gelişmesini sağlamıştır.(makale, sohbet, röportaj, hikaye, roman…)

Bu dönemde çıkarılan diğer önemli gazetelerden bazıları:

Vakayı Tıbbiye(1850), meslek gazetesidir.

Tasvir-i Efkâr(1862,)Şinasi tek başına çıkarır. 1865’ten itibaren iki yıl da Namık Kemal çıkarmıştır.

Hürriyet(1867), Namık Kemal ve Ziya Paşa Londra’da çıkarmıştır. Avrupa’da çıkan ilk Türk gazetesidir.

Muhbir(1866), Ali Suavi İstanbul’da çıkarmış daha sonra Londra’ya taşımıştır.

Basiret(1869), Namık Kemal, Ziya Paşa

İbret(1871), Namık Kemal

Devir(1872) Ahmet Mithat Efendi

Bedir(1872) Ahmet Mithat Efendi

Tercüman-ı Hakikat(1878) Ahmet Mithat Efendi. Romanlarının birçoğunu burada tefrika etmiştir.

İkdam(1894) Ahmet Cevdet Paşa

TANZİMAT EDEBİYATI I.DÖNEM ŞİİR ÖZELLİKLERİ İÇİN TIKLAYINIZ!!!