SÖZCÜK ÖBEKLERİNDE(GRUPLARINDA) ANLAM

Sözcük öbeklerinin anlamlarını doğru saptamak için; mecazlı kullanılan söze gerçek anlamının yüklenmesi, parçada kullanılan sözün bizde uyandırdığı çağrışımın olumlu mu olumsuz mu olduğuna dikkat edilmesi  gerekir.

   DEYİMLER: En az iki kelimeden oluşan ve çoğunlukla mecaz anlamda kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. (Deyimler, kalıplaşmış sözler olduğundan sözcükleri yer değiştirilemez, deyimdeki asıl sözcüğün yerine eş anlamı dahi olsa başka sözcük kullanılamaz. Kullanılmışsa deyim yapısındaki bozulmaya bağlı anlatım bozukluğu yapılmış olur.)

• Deyimler, çoğu zaman bir eylemi karşılar. Bu yüzden mastar olarak ifade edilir.

"Dün gördüğümde burnundan soluyordu."(burnundan solumak)

      “Çevresindekilere, benimle kafa bulmayı bırakın, diye serzenişte bulundu.” (Kafa bul-: alay etmek, dalga geçmek)

      “Bizim çocuk sınıf arkadaşına abayı yakmış.” (abayı yak-: gönlünü kaptırmak.)

• Cümle özelliği gösteren deyimler de vardır.

NOT: Deyimleri atasözlerinden ayıran en önemli özellik; deyimlerin genellikle bir hareketi karşılaması, yargı bildirmemesidir. 

   ATASÖZLERİ: Uzun gözlem ve tecrübe sonucu oluşmuş, dolaylı ve doğrudan öğüt ve bilgi veren eğitici, öğretici kalıplaşmış sözlerdir. Halkın ortak düşüncesini, inancını, kültürü, ahlak anlayışını yansıtır. (Deyimlerdeki kalıplaşmış özelliği atasözleri için de geçerlidir. Atasözünü oluşturan sözcüğün yerine başka sözcük kullanılamaz, sözcükler yer değiştiremez.) Yargı her yönüyle tamamlanmıştır.

      "Horoz ölür, gözü çöplükte kalır."

      “Mum, dibine ışık vermez.”

      “Damlaya damlaya göl olur.”

      “Darı unundan baklava, incir ağacından oklava olmaz.”

Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.
      "Dost ile ye, iç, alışveriş etme."
      "Son pişmanlık fayda etmez."
Hem gerçek hem mecaz anlam bildirenleri vardır.
      "Dikensiz gül olmaz."
      "Mum dibine ışık vermez."
Bazıları ise tamamen mecaz anlamlıdır.
      "Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır."

  
    İKİLEMELER: Anlatımı güçlendirmek için aynı sözcük tekrarıyla ya da aralarında anlam veya ses yönünden benzerlik bulunan  iki sözcüğün yeni anlamı ya da görevi karşılayacak biçimde bir araya getirilmesiyle oluşturulan söz öbeğidir.

Anlamlarına göre ikilemeler:
      Tas tas içtim ağuları sağ iken.(abartma)
      İşi hemen hemen yarıladılar. (yaklaşıklık)

Oluşumlarına göre çeşitlilik gösterir.


1. Aynı sözcüklerin tekrarıyla oluşur.

      Geç kaldığı için okula koşa koşa geldi.

      Gözleri iri iriydi.


2. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerin birlikte kullanılmasıyla oluşur.

      Dağa çıkarken geçtiğimiz eğri büğrü yollar herkesin başını döndürmüştü.

      Eski püskü kıyafetleriyle çevresindekileri etkilemeyi başarmıştı.


3. Karşıt anlamlı sözcüklerle oluşur.

      İleri geri konuşmasından rahatsız olmuştum.

      İrili ufaklı ağaların görüntüsü herkesi büyüledi.


4. İki anlamsız kelimeden oluşur.

      Eften püften bahanelerle kimseyi ikna edemezsin.

      Çocuk ıvır zıvır yiyeceklerle karnını doyurmuştu.


5.Yansıma sözcüklerle oluşur.

      Şırıl şırıl akan suyun sesi adeta müzik etkisi yarattı.

      Suyu fokur fokur kaynatmalısın.


6. Eş anlamlı sözcüklerle oluşur.

      Evden ses seda gelmiyordu.

      Çocuk, ne ilginç ki akıllı uslu duruyordu.


7. Yakın anlamlı sözlerle oluşur.

      Asıl sorunla ilgili doğru dürüst bir şey söylemedi.

      Yalan yanlış sözler sarf ederek yanımızdan ayrıldı.


8. Biri olumlu biri olumsuz sözlerle oluşur.

      Gelir gelmez herkesin dikkatini çekti.

  NOT: Bazı ikilemeler eklerle birbirine bağlanır.

"ikidebir, kıyıda köşede, iğneden ipliğe..."
 
  NOT: İkilemeler, cümlede çeşitli görevlerde kullanılır.
"Pazara araba araba meyve taşıdılar."(sıfat)
"Gide gele oradakilerle ahbap oldu."(zarf)
"Olanları duyunca saçını başını yoldu."(isim)

CÜMLEDE ANLAM,CÜMLE YORUMU, VURGUSU VE CÜMLEYİ TAMAMLAMA İÇİN TIKLAYINIZ!!!