TANZİMAT EDEBİYATI I. DÖNEM ŞANATÇILARI

ŞİNASİ(1826-1871)

• Batı etkisindeki Türk edebiyatının kurucularındandır.
• Batı edebiyatı yolunda eser veren ilk sanatçıdır.
• Tanzimat edebiyatında yeniliklerin öncüsüdür.
• Klasisizm akımının etkisindedir.
• Şiire konuşma dilini getirmiştir.
• Divan şiiri nazım biçimlerini kullansa da nazım biçiminde bazı değişiklikler yapmıştır.
• Genellikle didaktik şiirler yazmıştır.
• Aruz ölçüsünü kullanmıştır.
• Konu birliğine ve bütün güzelliğine önem vermiştir.
• Şiirin konusunu genişletmiştir. Akıl, medeniyet, hak, adalet, kanun gibi kavramları şiirde kullanan ilk sanatçıdır.
• Nesri, düşüncelerini yaymada araç olarak görmüştür.
• Gazeteyi ve edebiyatı halkı eğitmede araç olarak kullanmıştır.
• Agâh Efendi ile 1860’ta ilk özel gazetemiz olan “Tercümanı Ahval”i çıkarmıştır.

1862’de tek başına “Tasviri Efkar”ı çıkarır.

• Roman ve öykü alanında eser vermemiştir.
• İlk tiyatroyu yazar.(Şair Evlenmesi)
• Noktalama işaretlerini ilk defa kullanan sanatçıdır.
• Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazar.
• İlk şiir çevirileri yapar. (Fransız şairlerden Tercümei Manzume adıyla)
• İlk makaleyi yazar.(Mukaddime)
• Dilde sadeleşme hareketinin öncüsüdür.
• Atasözleri üzerine ilk incelemeyi yapar.(Durub u Emsali Osmaniye)
• Günümüz düzyazı cümlelerinin temelini atar.
• Şiire yeni kavramlar getirir.

ESERLERİ

Tercüme-i Manzume: La Fontain ve Lamartine’ten çeviri şiirleri bulunur.

Müntehabat-ı Eş’ar: Şiirlerinden seçmeler

Durub u Emsal-i Osmaniye: Edebiyatımızda atasözleri ve folklor ile ilgili ilk çalışmadır.

Şair Evlenmesi: Tercüman-ı Ahval gazetesinde tefrika edildikten sonra kitaplaştırılmıştır. Tek perdelik töre komedisidir. Eserde, görücü usulüyle evliliğin eleştirisi, sakıncaları işlenir.

• Oyunun Karakterleri: Şair Müştak Bey, Kumru Hanım, Ziba Dudu, Hikmet Efendi, Sakine Hanım, Habbe Kadın, Ebullaklaka, Batak Ese-Atak Köse

NAMIK KEMAL (1840-1888)

• Tanzimat edebiyatının en gür sesli en coşkulu şairidir.
• “Vatan Şairi” olarak bilinir.
• “Hürriyet” kavramını şiirde ilk kez kullanan şairdir.
• Divan şiiri nazım biçimleriyle yeni kavramlar ve konular işlemiştir.(Kanun, vatan, hürriyet, hak, adalet, eşitlik, hukuk)
• Aruz ölçüsünü kullanmıştır.
• Tiyatrolarındaki bazı şiirlerde hece ölçüsünü kullanmıştır.
• Şiiri, düşüncelerini aktarmada araç olarak kullanmıştır.
• Şinasi ile tanışıncaya kadar şekil ve konu yönünden Divan şiiri geleneğiyle şiir yazarken Şinasi ile tanıştıktan sonra Divan şiirinden uzaklaşır.
• Şiirinde üç farklı dönem vardır:

a)      Şekil ve konu eski(Gazelleri)

b)      Şekil eski, konu yeni(Hürriyet Kasidesi)

c)       Biçim ve konu bakımından yeni(Vaveyla)

Namık Kemal’in Tiyatroculuğu:

• Altı tiyatro eseri bulunur.
• Romantik dramlar yazmıştır.
• Tiyatrolarının konularını günlük hayattan ve tarihten almıştır.
• Tiyatrolarını sade bir dille yazmıştır.
• Ona göre tiyatro, faydalı bir eğlencedir.

Namık Kemal’in Romancılığı:

• Aile kurumu ile çocuk eğitimi ve tarih konusunu işlemiştir.
• Romanlarını sosyal fayda amacıyla yazar.
• Kahramanları tek yönlüdür.
• Romanları teknik yönden kusurludur.
• Romanlarında sanatlı bir üslup kullanmıştır.

Namık Kemal’in Eleştirmenliği:

• Divan şiirini abartılı bir şekilde eleştirir.
• Tahrib-i Harabat’ı Ziya Paşa’nın Harabat’ına karşı,

Takip’i Harabat’ın ikinci cildine karşı,

Rena Müdafaanamesi’ni Fransız tarihçi Ernest Renan’ın “İslamiyet ilerlemeye engeldir.” düşüncesini çürütmek için yazmıştır.

Namık Kemal’in Gazeteciliği:

• 1868’de Londra’da Ziya Paşa il “Hürriyet” gazetesini çıkarır.
• Şinasi’nin çıkardığı “Tasvir-i Efkar”ı ondan devralarak çıkarmaya devam eder.
• 1872’de “İbret” gazetesini çıkarır.
• Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir.” Makalesinde dille ilgili görüşlerini ortaya koyar.
• Tarihçi olmamakla birlikte tarihi şahsiyetlerle ilgili eserler yazmıştır.
• Romantizmden etkilenmiştir.
• Sanat toplum için anlayışını benimsemiştir.
• Yazıda konuşma dilinin kullanılmasından yana olmuştur.
• Sosyal ve siyasi konularda hicivler de yazmıştır.(Hırrename)
• Encümen-i Şuara topluluğunda yer almış ve Osmanlıcılık düşüncesini benimsemiştir.

ESERLERİ:

Roman:

İntibah: Ali Bey’in hayatı, ailesi ve cariyelik işlenir. Kahramanları Ali Bey, Dilaşup, Mahpeyker)

İlk edebi romandır.

 Cezmi: Romanda aşk, kahramanlık, esaret iç içedir. İran’da saray çevresindeki taht kavgası işlenir. İlk tarihi romandır.

 Tiyatro:

Vatan yahut Silistre: Dört perdelik dram. 1853-1856 arası Osmanlı-Rus savaşı işlenir. İlk sergilenen tiyatrodur.

Celaleddin Harzemşah: 15 perdelik dramdır. Okunmak için yazılmış. İslam düşüncesi savunulmuştur. V. Hugo’nun “Cromwell” adlı eserinin özellikleri yer alır.

Akif Bey: 5 perdelik dramdır. Aile dramı. Eşine ihanet eden bir kadının aile ve toplumdaki yankıları işlenir.

Zavallı Çocuk: Görücü usulü ile evlilik

Gülnihal: “Raz-ı Dil” adıyla da bilinir. 5 perdelik dramdır. Zulüm ve haksızlığa karşı koyma düşüncesği işlenir.

Kara Bela: 5 perdelik dramdır. Babürlerin harem ağalarının entrikaları, Hint padişahının kızı ile vezirin oğlunun aşkı anlatılır.

Anı:
Magosa Hatıraları

Eleştiri:

Tahrib-i Harabat, Takip, Renan Müdaafanamesi, Mukaddime-i Celal, Bahar-ı Daniş, İrfan Paşa’ya Mektup

Tarih:

Devr-i İstila, Barika-i Zafer, Evrak-ı Perişan, Silistre Muhasarası, Osmanlı Tarihi, Büyük İslam Tarihi, Kanije

ZİYA PAŞA(1825-1880)

• Düşünceleriyle yenilikçi, Yapıtları ve yaşantılarıyla eskiye bağlıdır. Sanatçıdaki bu ikilik eserlerine de yansımıştır.
• Hece ölçüsüyle yazdığı bir türküsü dışında bütün şiirlerini aruzla yazmıştır.
• Hak, adalet, akıl, uygarlık, inanç gibi yeni konuları işlemiştir.
• Bağdatlı Ruhi’nin etkisinde kalmıştır. Terkib-i bent ve terci-i bent türlerinin önemli şairlerindendir.
• Sade dili savunmuş ancak sanatlı bir dil kullanmıştır.
• Hikmetli söyleyişi vardır. Divan şiirindeki Hikemi şiirin son temsilcisi ve halk filozofu unvanını kazanır. Özdeyiş haline gelmiş dizeleri vardır.
• “Şiir ve İnşa” makalesinde Divan şiirini eleştirir, Halk şiirinin Türk şiiri olduğunu söyler. “Harabat”ın ön sözünde ise bu görüşlerinden vazgeçer, halk şiirini eleştirir. Bu ikileminden dolayı Namık Kemal’in eleştirisine uğrar.
• Düzyazıları da şiirleri kadar başarılıdır. Bunlarda bireysel gerçekleri ve toplumsal sorunları yansıtır.
• Gazetecilik yönü de vardır.
• Hicivleriyle de edebiyatımızda ön plana çıkmıştır.

Eserleri:

Külliyat-ı Ziya Paşa: “Eş’ar-ı Ziya” adıyla da yayımlanmış şiir kitabıdır.

Zafername: Hicivdir. Sadrazam Ali Paşa’yı hicveder. Nazım- nesir karışıktır.

Rüya: Mülakat biçimindedir. Sadrazam Ali Paşa’yı hedef alan siyasi bir eleştiridir.

Defter-i Amal: Çocukluk anıları. Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk anı örneği sayılır.

Harabat: Üç ciltten oluşur. Divan şiiri antolojisidir. Edebiyatımızda ilk edebiyat tarihi taslağıdır.

Emile: J.J. Rousseau çevirisidir.

Veraset Mektupları: İki uzun mektuptan oluşur.

Engizasyon Tarihi: Çeviri

Endülüs Tarihi: Çeviri

AHMET MİTHAT EFENDİ(1844-1912)

• Tanzimat edebiyatının iki döneminde de yer almış, sanat anlayışı bakımından ilk döneme yakındır.
• Edebiyat, tarih, felsefe, hukuk, coğrafya, ziraat, iktisat gibi birçok alanda eser vermiştir.
• Roman, makale, gezi, anı, tiyatro, öykü türlerinde eserler vermiştir.
• Tanzimat edebiyatında halk üzerinde en çok etkili olan sanatçıdır.
• Halka okuma alışkanlığı kazandırmayı amaçlamıştır.
• Sade bir dil kullanmıştır.
• “Sanat, toplum içindir.” Anlayışını benimsemiştir.
• Eserleriyle toplum için “hâce-i evvel” (ilkokul hocası) olmuştur.
• Eserlerini evinde kurduğu küçük bir matbaada basmıştır.
• “Yazı makinesi” olarak bilinir. Çevirileri dışında 208’i basılmış, 15 basılmamış 223 eseri vardır.
• “Halk için roman çığırını” edebiyatımızda o açmıştır. 36 romanı vardır.
• Romanları teknik açıdan kusurludur. Olayın akışını kesip araya girerek bilgiler verir, gereksiz açıklamalar yapar. Tarih, polisiye, aşk, yanlış Batılılaşma, cariyelik gibi birçok konuda roman yazmıştır.
• Öykü ve romanlarında meddah tekniğinden yararlanmıştır.
• Romantizm akımının etkisindedir.
• 25 ciltlik 28 hikâyeden oluşan “Letaif-i Rivayet” adlı yapıtıyla Türk edebiyatında ilk öykü örneklerini vermiştir.(Bu eserdeki hikâyelerin bazıları roman özelliği taşır.)
• “Kıssadan Hisse” Ezop ve Fenelon’dan telif, tercümedir.  Sonunda ders çıkarılan küçük hikayelerden oluşur.
• Tercüman-ı Hakikat, Bedir, Devir gazetelerini çıkarmıştır.
• Servetifünun yazarlarını eleştirerek onlara “Dekadanlar”(soysuzlar) adını takmıştır.
• “Esrar-ı Cinayet adlı romanı edebiyatımızda ilk polisiye roman sayılır.

Eserleri:

Roman: Felatun Bey’le Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Dünyaya İkinci Geliş, Jön Türk, Yeniçeriler, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Durdane Hanım, Müşahedat, Yeryüzünde Bir Melek, Karı-Koca Masalı, Esrar-ı Cinayet, Karnaval, Cellat, Hayreti Rikalda, Gürcü Kız…

Öykü: Kıssadan Hisse, Letaif-i Rivayet, Suni'fi Zann(1870), Gençlik (1870), Esâret (1870), Teehhül(1870), Felsefe-i Zenân (1870), Gönül (1870), Mihnetkeşân (1870), Firkat (1870), Yeniçeriler (1871), Ölüm Allâhın Emri (1873), Bir Gerçek Hikâye (1876),Diplomalı Kız (1890), Cankurtaranlar (1893), Ana-Kız (1893)

Anı: Menfa

Tiyatro: Çengi, Çerkeş Özdenler, Açıkbaş, Siyavuş, Hükm-i Dil, Eyvah…

Tarih: Kâinat, Mufassal, Üss-i İnkılap

AHMET VEFİK PAŞA(1823-1891)

• Tanzimat edebiyatının iki döneminde de yer almış, sanat anlayışı bakımından ilk döneme yakındır.
• Bir devlet adamıdır. Edebiyat alanında yaptığı çalışmalarıyla tanınır.
• Moliere’den yaptığı çeviri ve adaptelerle tanınır.
• Bursa’da bir tiyatro binası yaptırmış ve tiyatronun gelişmesine katkıda bulunmuştur. Memurları tiyatroya gitmeye mecbur kılmıştır.
• Türk edebiyatında ilk adapte tiyatroları yazmıştır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.
• Dil ve tarih alanında da çalışmalar yapmıştır.

Milliyetçi bir anlayışla dil çalışmaları yapmıştır.

• Anadolu Türkçesindeki sözcükleri ilk defa o toplamıştır.
• Türkçülük akımının hazırlayıcısı ve öncülerindendir.
• Lehçe-i Osmani’de Türkçe sözcüklerle dilimizdeki yabancı sözcükleri ayrı ayrı toplamıştır.
• Şecere-i Türk’ü Ebul Gazi Bahadır Han’dan çevirmiştir. Eser, Orta Asya tarihini anlatır.

Eserleri:

Sözlük: Lehçe-i Osmani

Tarih: Şecere-i Türk, Fezleke-i Osmani, Hikmet-i Tarih

Tiyatro:

Nesirle uyarlananlar: Yorgaki Dandini, Tabib-i Aşk, Zor Nikah, Zoraki Tabip, Meraki, Azarya, Pırpırı Kibar, Dekbazlık

Manzum uyarlamalar/çeviriler: Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartüf (Bunlar heceyle uyarlanmış.)

 Adamcıl, Aşk-ı Musavver, Okumuş Kadınlar, İnfial-i Aşk, Dudu Kuşları, Don Civani

ŞEMSETTİN SAMİ(1850-1904)

• Dil, sözlük, ansiklopedi, çeviri alanlarındaki çalışmalarıyla tanınır.
• Dilci olarak üne kavuşur.
• Türk dilinin sadeleşmesi yolunda önemli çabaları olmuştur.
• Sefiller ve Robinson Crusoe’yu Türkçeye çevirmiştir.
• Türk edebiyatının ilk yerli romanı Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat’ı kaleme almıştır.
• Kamus-ı Türki adıyla dönemin en zengin sözlüğünü hazırlamıştır.
• Orhun Yazıtları’nı Türkiye Türkçesine çevirmiştir.
• Kutad gu Bilig’i Türkiye Türkçesine çevirmiştir.
• Hadika adlı gazetede uzun süre gazetecilik mesleğini icra etmiştir.
• Dergi ve gazeteler çıkararak yayıncılıkla ilgilenmiştir.
• Çıkardığı önemli gazeteler: Trablusgarp Vilayeti, Sabah
• Çıkardığı önemli dergiler: Tercüman-ı Şark, Aile, Hafta.

Eserleri:

Roman:

Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat: Kadının toplumsal konumu ve evlilik kurumu romanın ana konularını oluşturur.

Gençlerin birbirlerini görüp tanımadan evlenmek mecburiyetinde bırakılmalarının onları sevk edeceği fenalıklar ve evlenmede genç kızların görüşlerinin alınmamasının onları içine düşüreceği facialar işlenmiştir.

Romanda tesadüfler, ilk görüşte aşk, kılık değiştirme, aşk ıstırabıyla hasta olma v. b motifler vardır ki bunlar Tanzimat romanının kurgu anlamındaki eksikliklerinin sonucu olarak kullanılmış motiflerdir.

Tiyatro:

Gave: Konusunu Şehname'den alan bir oyundur.

Besa yahut ahde Vefa: Yemini için oğlunu öldürmek zorunda kalan bir babanın trajedisi ele alınmıştır. Eserin adında geçen "besa" Arnavutlar için çok önemli olan ve gereklerinin yerine getirilmesi zaruri olan meşhur bir yemin türüdür.

Seydi Yahya: Konusunu Endülüs tarihinden alan bir oyundur.

Şemsettin Sami'nin Dil ve Sözlük Çalışmaları

Şemsettin Sami, Türk dilinin sadeleştirilmesi yolunda önemli değerlendirmelerde ve girişimlerde bulunmuş bir aydındır.

Şemsettin Sami, 'Osmanlıca' terimini reddetmiştir. Bu dilin "Türkçe" olarak adlandırılmasını öne sürmüştür.

Sözlük:

Kamus-ı Türkî: 1900 yılında yayımlanmıştır.

Eseri inceleyen II. Abdülhamit, Şemsettin Sami'yi ödüllendirmiştir.

Adında "Türk" sözcüğünün geçtiği ilk sözlük çalışmasıdır.

Kamus-ı Türk'nin "İfade-i Meram" başlıklı ön sözü edebiyat ve dil tarihimiz açısından önemli belgelerden biridir.

İfade-i Meram adlı bu önsözde Şemsettin Sami Türkçe hakkındaki görüşlerini dile getirmiştir. Bu ön sözde kısaca Tük dilinin geçmişinden, temel özelliklerinden, dilin işlevlerinden ve kitabının içeriğinden ve sistematiğinden bahsedilmiştir.

Eserde Arapça ve Farsça kelimeler Türkçede kazandıkları anlamları ile verilmiştir. Sözcüklerin cümle içindeki kullanımlarına dair örnekler de mevcuttur.

Bu eser aynı zamanda sanatçının milli dil bilincine ve Türkçü bir anlayışa sahip olduğunun göstergesidir.

Kamusû'l Ârabî: Yarım kalmış bir sözlük çalışmasıdır.

Arapça-Türkçe bir sözlüktür.

Arapçanın ses ve biçim bilgisi üzerine geliştirdiği bakış açısı eseri dil tarihi açısından önemli kılmıştır.

Kamus-ı Fransevî: Fransızca- Türkçe bir sözlüktür.

Diğer sözlük çalışmalarına göre daha gölgede kalmıştır.

Ansiklopedi:

Kamusû'l Â'lâm: 6 ciltlik bir hacme sahiptir.

Türkçe olarak hazırlanmış "ilk ansiklopedi" olması açısından kültür tarihimiz için önemlidir.

Dönemin şartlarına göre geniş bir dağarcığa sahiptir.

Eser özellikle Fransa'da büyük bir ilgi ile karşılanmıştır.

Çeviri

Florian, Galatée (1773)

Dumanoir & d'Ennery, İhtiyar Onbaşı (1874)

Daniel Defoe, Robinson Crusoe

Victor Hugo, Sefiller (1880, son cildi eksik)

Ali bin Ebi Talib Efendimizin Eş'ar-ı Müntehabeleri (1900, Ali bin Ebu Talib'e atfedilen Divan'dan çeviriler)

Dil Bilgisi Kitapları

Usul-i Tenkit ve Tertib (1886)

Nev'usul Sarf-ı Türkî ((1891, modern Türkçe gramer)

Yeni Usul Elifba-yı Türkî (1898)

Usul-i Cedid-i Kavaid-i Arabîye (1910, yeni usul Arapça ders kitabı)

Tatbikat-ı Arabîye (1911)

Ayrıca "Cep Kütüphanesi" dizisinde astronomi, jeoloji, antropoloji, İslam medeniyeti tarihi, kadınlar, mitoloji, dilbilim üzerine kitapçıklar yazdı. “ Letaif” adlı iki ciltlik fıkra derlemesi, “Emsal” adlı dört ciltlik özlü sözler derlemesi, okullar için alfabe ve okuma kitapları yayınladı. Ayrıca Arnavutça bazı eserleri ve Abetarja e Shkronjëtoreja adlı gramer kitabı vardır.                     
(Bazı kısımlarda alıntılar yapılmıştır.)

DİREKTÖR ALİ BEY

• Tanzimat ve Türk tiyatrosuna önemli katkısı olmuştur.
• Moliere’den uyarlamalar yapmıştır.
• Mizah ve sözlük çalışmaları vardır.
• Yazdığı bazı oyunlar Gedik Paşa Tiyatrosu’nda sergilenmiştir.
• Teodor Kasap’ın çıkardığı ilk mizah dergisi olan “Diyojen”deki mizah yazılarıyla tanınır.
• Klasisizmden etkilenmiştir.Batılı anlamda ilk günlüğü yazmıştır.

Eserleri:

Tiyatro: Kokana Yatıyor, Ayyar Hamza, Misafir-i İstiskal, Geveze Berber, Letafet

Mizah: Lehçetü’l Hakayık(İlk mizah sözlüğü)

Gezi: Seyahat Jurnali(Hindistan gezisi günlüğü)

CEVDET PAŞA (AHMET CEVDET PAŞA)(1822-1895)

• Tarihçi ve hukukçu kimliği ile ön plana çıkmıştır.
• Modern anlamda ilk tarih kitaplarını yazmıştır.
• Türkçenin asıl vezninin “parmak hesabı” olduğunu dile getirmiştir.

Eserleri:

Tarih-i Cevdet: 12 cilttir. Osmanlı Devleti’nin 1774-1825 yılları arasını anlatır.

Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa: 12 kısımdır. Peygamberler ve halifeler tarihidir.

Tezakir: Dönemin sosyal ve siyasi olayları ile ilgili belge

Mecelle: Ahmet Cevdat Paşa başkanlığında hazırlanmış medeni kanundur.

Kavaid-i Türkiye(Türkçe Dil Bilgisi)

Kavaid-i Osmaniyye(Osmanlıca Dil Bilgisi)

MİZANCI MEHMET MURAT(1854-1917)

• “Mizancı” adlı gazeteyi çıkarır.
• “Tarih-i Umumi” adlı tarih kitabı ünlüdür.
• “Turfanda mı Yoksa Turfa mı” adlı romanı Tanzimat Dönemi’ni yansıtır.

ALİ SUAVİ

Gazeteci ve hatiptir.

Eserleri: Hive: Hive Hanlığı ile ilgili araştırma

Kamusu’l Alam vel Maarif: Bilim ve kültür ansiklopedisi olarark başlanmış, bitirilememiştir.

Muhbir(Gazete)

TANZİMAT EDEBİYATI II.DÖNEM SANATÇILARINA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ!!!